Cultuurloos, kansloos

Een kunstwerk komt niet uit zichzelf tot stand. Er is veel moeite en aandacht voor nodig om een meesterwerk op de wereld te zetten. Toen Pietro Bernini in 1629 zat te zwoegen om, in opdracht van de paus, een prachtige fontein te schapen, wist hij niet hoe er op gereageerd zou worden. Dat is de vraag die artiesten zich vaak stellen wanneer ze hun werk voor het eerst aan publiek gaan presenteren: hoe zullen ze het vinden? Het kunstwerk werd lovend ontvangen en het kreeg een vaste plaats op Piazza di Spagna, een plein in Rome. Bernini zou zich in de laatste jaren van zijn leven ongetwijfeld hebben afgevraagd in hoeverre zijn kunst de tand des tijds zal doorstaan. Blijft men mijn kunst waarderen? Zou mijn kunst in latere tijden relevant blijven, of wordt het dan inmiddels als achterhaald beschouwd?

Het zou kunnen dat Bernini zich dit afvroeg. Maar hij zou nooit kunnen geloven dat zijn fontein doelwit zou worden van een stel cultuurbarbaren. Een zatte meute die van links naar rechts zwalkt, vol met mensen die geen enkel respect op kunnen brengen voor de kunst en cultuur die in aanraking met hun netvlies komen. De zwerm valt de fontein aan, omdat ze een grote behoefte voelen om hun bierflesjes kapot te slaan. Het probleem met dit soort mensen, is dat ze zelf geen cultuurbesef hebben. Ze leven in het heden en het verleden kan hen gestolen worden. Ze hebben geen waardebesef, voor hun is een rukblaadje meer waard dan een Rembrandt. Hoe moet je mensen respect voor de geschiedenis aanleren, als de enige tijdlijn waar ze ooit in aanraking komen op hun strafblad staat?

De situatie met Griekenland in Europa, lijkt een beetje op een mythe uit de oudheid: Yanis Varoufakis is arm en heeft vaak geen geld om zijn maandelijkse huur te betalen, toch heeft hij nog een dak boven zijn hoofd. Hij heeft dit huis aangeboden gekregen van de vijf-koppige draak: Merkelianus, die zijn beroerde financiën volkomen negeerde en hem toch in huis nam. En waarom zou Yanis onderdak weigeren? Na een paar jaar werd de situatie duidelijk, de vijf-koppige draak kwam regelmatig langs om huur te innen, maar Yanis stond keer op keer met lege zakken. Twee van de vijf koppen waren het er over eens: Yanis moest op straat worden gegooid. De andere drie koppen twijfelden: “Hij betaald het later nog wel terug” of “je zet hem in deze kou toch niet op straat”. De draak leek met zichzelf in conflict, en de huurachterstand van Yanis raakte steeds meer naar de achtergrond verdrukt. En zo lang de verdeeldheid zich van de draak meester maakte, kon Yanis rustig achterover hangen en genieten van het schouwspel.

Soms kunnen we wel vijf koppen gebruiken. We kunnen ons moeilijk op één ding focussen omdat er zoveel zaken tegelijkertijd spelen. Er spelen veel zaken die veel tijd en rationeel denkvermogen eisen, twee dingen waar we vaak veel te weinig van hebben. We maken ons druk over voetbalsupporters en we worden snel daarna weer geconfronteerd met een nieuwe gruweldaad van Boko-Haram of IS. We overpeinzen wat we met Griekenland moeten, en we worden plotseling getuigen van een aanslag tijdens een mars voor de vrede in Oekraïne.

“Nog even en we staan aan de poorten van Rome”, riepen de leiders van Islamitische Staat, maar Rome werd slachtoffer van een andere doorgedraaide groep mensen. Maar ook in Parijs slaan de voetbalsupporters toe, kaalgeschoren koppen met de inhoud van een voetbal, maar zonder ventiel. Ze komen er openlijk voor uit dat de racisten zijn en lieten dat in de praktijk blijken toen ze een zwarte man de metro uit duwden. Het meest frustrerende is dat ze altijd lijken te winnen, want hoeveel mensen krijgen uiteindelijk een, vaak tijdelijk, stadionverbod? Geef ze levenslang! Voor de rest van hun leven mogen ze niet meer het stadion in, dan kunnen ze de wedstrijden van de door hun geliefde club nog enkel op hun transistorradiootje volgen terwijl ze aan ’t werk zijn in de plantsoenendienst. Dat is de enige manier waarop je die mensen echt kan raken, dan zullen ze voelen hoe het is om gekrenkt te worden in je eigen culturele interesses. Dan pas zullen ze weten hoe het voelt voor kunstliefhebbers wanneer hun geliefde fontein wordt beschadigt.