Een drieluik
is voltooid. Hanneke Groenteman heeft in de serie ‘De kanarie in de kolenmijn’
het antisemitisme in Frankrijk, Engeland en Nederland onder de loep gelegd.
Ondanks de welbekende berichten over antisemitische incidenten, brengt deze
serie een nieuw gevoel van onbehagen met zich mee. Wat ooit vage vermoedens en
in de vergetelheid geraakte zorgen bleken, wordt nu op een presenteerblaadje
opgediend: het antisemitisme leeft in Europa. Na 1945 zijn de morele
fundamenten van Europa niet opgehouden met doorrotten.
Antisemitisme
kent vele gezichten en sommigen zijn ouder dan de anderen. Van de met haat
doordrenkte pogroms in Rusland, tot de nazi-rassenleer uit de jaren ’30; ze
hebben allemaal één ding gemeen: de joden hebben het gedaan. Elke vorm van
rassenhaat en elke manier waarop bevolkingsgroepen benadeeld worden, is
verschrikkelijk en abject. Maar de manier waarop het antisemitisme zich manifesteert,
is zeer zorgwekkend.
Israël
Wanneer we
kijken naar het hedendaagse antisemitisme, dan speelt Israël daar een grote rol
in. Waar Israël in de beginjaren als kleine natie vrijwel niet betwist werd,
daar heerst nu – ook in intellectuele kringen – een trend van antizionisme. Dit
is vaak het gevolg van een ongenuanceerde kijk op de ingewikkelde problematiek
die zich in de regio van Israël/Palestina voordoet. Een zionist wordt gezien
als iemand die de Palestijnen niets dan onrecht wil aandoen en tevens een groot
voorstander is van de kolonisten op de Westelijke Jordaanoever en niet als
iemand die enkel het bestaansrecht van Israël erkend. Bij deze nuance gaat het
meestal al fout.
Ook heerst
er het oprechte geloof dat elke jood een zionist is en dat elke jood achter iedere
beslissing van Netanyahu staat. Alsof er een spirituele band tussen elk lid van
de joodse gemeenschap en de Israëlische regering bestaat. Het is namelijk zo
dat veel (herkenbare) joden op straat worden aangesproken op de acties van de
Israëlische regering; zij het met een scheldkanonnade, zij het met een geworpen
steen.
Doordat de
nazi’s de joden uit de samenleving verwijderde en in getto’s plaatsten, was het
voor de achtergebleven burger aanlokkelijker om de antisemitische propaganda te
geloven. Er waren op dat moment immers nauwelijks joden meer in de samenleving
die het negatieve beeld konden weerleggen. En ik vermoed dat daar de kiem is
gelegd voor het hedendaagse antisemitisme. De joodse populatie in Nederland is
na de oorlog zeer klein gebleven, veel jongeren associëren ‘joden’ eerder met
Israël dan met iemand uit hun naaste omgeving. Dus er zijn nauwelijks
voorbeelden meer in de samenleving die men laat zien dat ‘de jood’ niet bestaat,
er is geen uniforme opvatting over politieke zaken binnen de joodse
gemeenschap. Er is geen ‘verborgen agenda’, het zijn geen leden van een monsterlijk
wereldcomplot; het zijn mensen.
‘Gevestigde orde’
Het gevecht
anno 2016 speelt zich af tussen de kleine burger en de gevestigde orde. En
onder die gevestigde orde worden door sommigen ook ‘de joden’ verstaan. Een
groep van fanatieke Trump-supporters geloven in wilde complottheorieën waarin
het jaren ’30 antisemitisme van de ‘rijke joodse bankier die boven alle mensen
staat’ weer even wordt afgestoft. De gevestigde media, de gevestigde politici
werken samen met de gevestigde bankiers. En in de contreien van exteem-rechts,
is bankier vaak synoniem voor jood. Maar dit is niet alleen op rechts
zichtbaar, de Labour-Party onder leiding van Jeremy Corbyn heeft ook vele
vooraanstaande leden gekend die zich schuldig hebben gemaakt aan niet al te
zuivere uitspraken omtrent dit onderwerp. In Engeland zijn ook universiteiten
die Israëlische universiteiten boycotten. Dan heb ik het niet over het leveren
van wapens, het kopen van producten uit bezette gebieden maar slechts het
uitleveren van kennis. Wat is daarop tegen? Wat hebben studenten van een
Israëlische universiteit te maken met het wel of niet goedkeuren van
nederzettingen op de Westbank of het benadeelde Palestijnse volk?
En straks?
De zojuist
genoemde zaken – die in de serie goed aan bod komen – stemmen mij niet
optimistisch. Ik denk dat de jodenhaat - die in Europa zo maar de kop op kan
steken – ervoor kan zorgen dat joodse ouders die een onbezorgde toekomst voor
hun kinderen willen, naar Israël zullen verhuizen. Er zou zich een trend voort
kunnen zetten die ertoe leidt dat Israël zich tot de paria van de westerse
wereld ontwikkeld. En dat men door die status van ‘paria’ zal blijven stemmen
op zeer rechtse politici als Netanyahu en Liebermann die de Tweestatenoplossing
liever vergeten en Europa eerder de rug toekeert dan de hand reikt. Waar de Israëlische regering ook uit mag
bestaan en wat die ook zal doen, in Europa krijgen de op straat herkenbare
joden de rekening gepresenteerd.
In de
columns die ik schrijf, probeer ik vaak mijn gelijk te halen.
Nu hoop ik
dat ik ongelijk heb.