De kanarie in de kolenmijn

Een drieluik is voltooid. Hanneke Groenteman heeft in de serie ‘De kanarie in de kolenmijn’ het antisemitisme in Frankrijk, Engeland en Nederland onder de loep gelegd. Ondanks de welbekende berichten over antisemitische incidenten, brengt deze serie een nieuw gevoel van onbehagen met zich mee. Wat ooit vage vermoedens en in de vergetelheid geraakte zorgen bleken, wordt nu op een presenteerblaadje opgediend: het antisemitisme leeft in Europa. Na 1945 zijn de morele fundamenten van Europa niet opgehouden met doorrotten.

Antisemitisme kent vele gezichten en sommigen zijn ouder dan de anderen. Van de met haat doordrenkte pogroms in Rusland, tot de nazi-rassenleer uit de jaren ’30; ze hebben allemaal één ding gemeen: de joden hebben het gedaan. Elke vorm van rassenhaat en elke manier waarop bevolkingsgroepen benadeeld worden, is verschrikkelijk en abject. Maar de manier waarop het antisemitisme zich manifesteert, is zeer zorgwekkend.

Israël

Wanneer we kijken naar het hedendaagse antisemitisme, dan speelt Israël daar een grote rol in. Waar Israël in de beginjaren als kleine natie vrijwel niet betwist werd, daar heerst nu – ook in intellectuele kringen – een trend van antizionisme. Dit is vaak het gevolg van een ongenuanceerde kijk op de ingewikkelde problematiek die zich in de regio van Israël/Palestina voordoet. Een zionist wordt gezien als iemand die de Palestijnen niets dan onrecht wil aandoen en tevens een groot voorstander is van de kolonisten op de Westelijke Jordaanoever en niet als iemand die enkel het bestaansrecht van Israël erkend. Bij deze nuance gaat het meestal al fout.

Ook heerst er het oprechte geloof dat elke jood een zionist is en dat elke jood achter iedere beslissing van Netanyahu staat. Alsof er een spirituele band tussen elk lid van de joodse gemeenschap en de Israëlische regering bestaat. Het is namelijk zo dat veel (herkenbare) joden op straat worden aangesproken op de acties van de Israëlische regering; zij het met een scheldkanonnade, zij het met een geworpen steen.

Doordat de nazi’s de joden uit de samenleving verwijderde en in getto’s plaatsten, was het voor de achtergebleven burger aanlokkelijker om de antisemitische propaganda te geloven. Er waren op dat moment immers nauwelijks joden meer in de samenleving die het negatieve beeld konden weerleggen. En ik vermoed dat daar de kiem is gelegd voor het hedendaagse antisemitisme. De joodse populatie in Nederland is na de oorlog zeer klein gebleven, veel jongeren associëren ‘joden’ eerder met Israël dan met iemand uit hun naaste omgeving. Dus er zijn nauwelijks voorbeelden meer in de samenleving die men laat zien dat ‘de jood’ niet bestaat, er is geen uniforme opvatting over politieke zaken binnen de joodse gemeenschap. Er is geen ‘verborgen agenda’, het zijn geen leden van een monsterlijk wereldcomplot; het zijn mensen.

‘Gevestigde orde’

Het gevecht anno 2016 speelt zich af tussen de kleine burger en de gevestigde orde. En onder die gevestigde orde worden door sommigen ook ‘de joden’ verstaan. Een groep van fanatieke Trump-supporters geloven in wilde complottheorieën waarin het jaren ’30 antisemitisme van de ‘rijke joodse bankier die boven alle mensen staat’ weer even wordt afgestoft. De gevestigde media, de gevestigde politici werken samen met de gevestigde bankiers. En in de contreien van exteem-rechts, is bankier vaak synoniem voor jood. Maar dit is niet alleen op rechts zichtbaar, de Labour-Party onder leiding van Jeremy Corbyn heeft ook vele vooraanstaande leden gekend die zich schuldig hebben gemaakt aan niet al te zuivere uitspraken omtrent dit onderwerp. In Engeland zijn ook universiteiten die Israëlische universiteiten boycotten. Dan heb ik het niet over het leveren van wapens, het kopen van producten uit bezette gebieden maar slechts het uitleveren van kennis. Wat is daarop tegen? Wat hebben studenten van een Israëlische universiteit te maken met het wel of niet goedkeuren van nederzettingen op de Westbank of het benadeelde Palestijnse volk?

En straks?

De zojuist genoemde zaken – die in de serie goed aan bod komen – stemmen mij niet optimistisch. Ik denk dat de jodenhaat - die in Europa zo maar de kop op kan steken – ervoor kan zorgen dat joodse ouders die een onbezorgde toekomst voor hun kinderen willen, naar Israël zullen verhuizen. Er zou zich een trend voort kunnen zetten die ertoe leidt dat Israël zich tot de paria van de westerse wereld ontwikkeld. En dat men door die status van ‘paria’ zal blijven stemmen op zeer rechtse politici als Netanyahu en Liebermann die de Tweestatenoplossing liever vergeten en Europa eerder de rug toekeert dan de hand reikt.  Waar de Israëlische regering ook uit mag bestaan en wat die ook zal doen, in Europa krijgen de op straat herkenbare joden de rekening gepresenteerd.

In de columns die ik schrijf, probeer ik vaak mijn gelijk te halen.

Nu hoop ik dat ik ongelijk heb.